De Fryske Akademy werkte de afgelopen twee jaar in relatieve stilte aan een bijzonder historisch project: Friesland 1750-1900. In de Franse tijd werd onder Napoleon elk huis en elk perceel in kaart gebracht, om de belastingheffing te vergemakkelijken. Toen zijn de eerste kadastrale kaarten en registers in Friesland geproduceerd. Een deel ervan was al bewerkt en gepubliceerd op de site HISGIS.nl, het geografische informatiesysteem dat de Fryske Akademy in 2007 lanceerde en waar landelijk steeds meer gebruik van wordt gemaakt. De komende tijd wordt daar een massa nieuwe gegevens aan toegevoegd, zowel uit de tijd vóór Napoleon als uit de nog niet behandelde periode ná de invoering van het Oudste Kadaster, 1850-1900.

Nieuwe technieken: teruggaan in de tijd mogelijk

‘Het oude Friesland heeft door zijn historie van zelfbestuur weinig archieven waar we op terug kunnen vallen. Met nieuwe technieken kunnen we nu koppelingen maken en kunnen we teruggaan in de tijd en veel persoonsgegevens geografisch in kaart brengen.’ vertelt prof. dr. Hans Mol, projectleider van dit megaprogramma. Hans werkt als historicus aan verschillende projecten bij de Fryske Akademy en is een dag in de week bij de universiteit van Leiden te vinden.

‘Het project bestaat feitelijk uit twee delen. Alle laatnegentiende-eeuwse kadastrale informatie voor heel Friesland wordt ingevoerd maar het systeem wordt ook uitgebreid met een grote hoeveelheid bewoners- en huisgegevens voor een aantal steden uit de 18^de en 19^de  eeuw. De koppeling van deze gegevens kan soms behoorlijk ingewikkeld zijn want vroeger hadden ze in veel plaatsen helemaal geen straatnamen en huisnummers. Zo waren soms alleen de wijken genummerd, en hadden de huizen wel een nummer, maar niet per straat. In iedere plaats kon dat weer anders zijn. Pas in 1806 kregen de huizen in verband met de ingevoerde belastingen verplicht een nummer.

Wat kunnen we ermee?

Allemaal prachtig natuurlijk, al die data in zo’n systeem, maar wat heeft de gemiddelde Fries hier nu aan? ‘Genealogen en zijn hier natuurlijk heel blij mee. Je kunt op microniveau mensen en hun bewegingen gaan volgen door het eigendom, bezit. Maar je kunt ook onderzoek doen naar sociale samenstelling van wijken. Ook beleidsmakers bij gemeenten hebben baat bij deze nieuwe bronnen. Door via dit systeem onderzoek te doen naar voormalige bewoning van percelen kan waardevolle informatie verkregen worden voor bestemmingsplannen, bijvoorbeeld over bodemvervuiling, maar ook relevante informatie voor erfgoedbeheer’ vertelt Hans. ‘Er zijn talloze mogelijkheden voor historisch-ruimtelijk onderzoek.’

Het systeem is een onuitputtelijke bron van informatie voor projectontwikkelaars, makelaars, notarissen, sociaal demografen, archeologen of bouwhistorici. En natuurlijk is het ook erg interessant om je eigen geschiedenis na te zoeken. Zo kun je zelf uitpluizen waar je voorouders hebben gewoond, wat ze deden voor de kost of wie er voorheen woonde in het huis waar je nu woont.

Fryske Akademy pionier in Nederland

‘Toen de Fryske Akademy in 2007 HisGis introduceerde waren we al aan het pionieren. Friesland is ons ‘moedergebied’ maar we werken ondertussen voor instellingen uit heel Nederland. Zelfs instellingen uit Duitsland schakelen ons in om te helpen met het in kaart brengen van hun historische gegevens. De site HisGis.nl heeft tegenwoordig 500 unieke gebruikers per dag en dit worden er steeds meer. Pionieren doen we nog steeds, zoals nu met nieuwe datalagen. We breiden het systeem uit met nieuwe datasets, maken nieuwe koppelingen met verbeterde presentatietechnieken, en dat biedt oneindig veel nieuwe onderzoeksmogelijkheden. Friesland is de eerste provincie die historische kadastrale gegevens over zo’n lange periode online beschikbaar maakt op dit niveau. We lopen hiermee echt voorop.

Dokkum van achttiende eeuw al doorzoekbaar

Op HisGIS Dokkum is informatie uit verschillende historische bronnen nu al beschikbaar. Je kunt dan denken aan gegevens over beroepen, levensovertuiging, burgerlijke staat, leeftijd en vermogen van de Dokkumers van weleer. De basis wordt gevormd door de bekende stadskaart van Smedema uit 1788, het oudste kadaster van 1832 en kadastergegevens uit 1887. Zo’n rijkdom aan historische bewonersgegevens is in Nederland niet eerder op deze manier in kaart gebracht. HisGIS Dokkum is het resultaat van een samenwerking tussen de Fryske Akademy, Historische Vereniging Noordoost Friesland en haar leden en vrijwilligers van het Streekarchief Noordoost-Fryslân.

Alle elf Friese steden gepubliceerd

Het project biedt werkgelegenheid aan tien medewerkers. Het team is inmiddels goed op elkaar ingespeeld en draait op volle kracht. Het is een pittige, arbeidsintensieve klus maar Hans verwacht dat de belangrijkste Friese steden in ieder geval gepubliceerd gaan worden binnen het huidige project, misschien wel alle elf. Deze worden gefaseerd ontsloten zodra het werk klaar is. Eind 2018 zal het project afgerond zijn. Eén belangrijk onderdeel wordt de ‘Historische streetview Leeuwarden’ die medio volgend jaar beschikbaar zal komen in het kader van LF2018.

Vlnr Hans Mol, Thomas Vermaut, Theo Delfstra

www.hisgis.nl